Upadłość konsumencka – nowe realia i aktualne przepisy
Instytucja upadłości konsumenckiej w Polsce przeszła istotne modyfikacje, których kulminacja nastąpiła w dniu 24 marca 2020 r. Od tego momentu możliwość ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej stała się znacznie bardziej dostępna. Ustawodawca, dostrzegając społeczne i ekonomiczne korzyści płynące z oddłużenia, znacząco uprościł procedurę – tak pod względem przesłanek materialnych, jak i toku postępowania.
Z roku na rok rośnie liczba orzeczonych upadłości konsumenckich, a prognozy wskazują, że w 2025 r. trend ten osiągnie rekordowy poziom. Niniejszy artykuł zawiera kompleksowe omówienie aktualnej procedury oraz praktyczne wskazówki dla osób rozważających złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości.
Na czym polega upadłość konsumencka?
Upadłość konsumencka to sądowe postępowanie upadłościowe mające na celu częściowe lub całkowite umorzenie zobowiązań osoby fizycznej, która utraciła zdolność do regulowania wymagalnych należności pieniężnych. W przeciwieństwie do upadłości przedsiębiorcy, głównym celem procedury wobec konsumenta jest jego oddłużenie, a nie zaspokojenie wierzycieli w maksymalnym stopniu.
Przebieg postępowania upadłościowego wobec konsumenta
Standardowa procedura składa się z następujących etapów:
- Wniosek o ogłoszenie upadłości – inicjuje postępowanie;
- Postanowienie o ogłoszeniu upadłości – wydane przez sąd rejonowy (wydział gospodarczy ds. upadłościowych);
- Postępowanie właściwe z udziałem syndyka – likwidacja majątku upadłego i zgłoszenie wierzytelności;
- Ustalenie planu spłaty wierzycieli lub jego pominięcie;
- Oddłużenie – całkowite lub częściowe umorzenie zobowiązań.
W zależności od sytuacji majątkowej i liczby wierzycieli, sąd może zastosować jedną z trzech procedur:
- Upadłość konsumencka w trybie uproszczonym – dla osób bez majątku i niewielkiej liczby wierzycieli;
- Postępowanie na zasadach ogólnych – zbliżone do procedury upadłości przedsiębiorców;
- Zawarcie układu z wierzycielami – alternatywa dla upadłości o charakterze likwidacyjnym.
Wniosek o ogłoszenie upadłości – co powinien zawierać?
Aby skutecznie zainicjować postępowanie, konieczne jest złożenie wniosku w systemie teleinformatycznym Krajowego Rejestru Zadłużonych (KRZ). Prawidłowo sporządzony wniosek zawiera m.in.:
- dane identyfikacyjne dłużnika (imię, nazwisko, PESEL, adres, NIP);
- opis majątku i jego lokalizacji;
- listę wierzycieli i kwoty zadłużenia;
- spis majątku, wierzytelności spornych, zabezpieczeń;
- informacje o dochodach i wydatkach z ostatnich 6 miesięcy;
- dane o czynnościach prawnych dotyczących składników majątku w ciągu ostatniego roku;
- oświadczenie o prawdziwości informacji.
Wniosek podlega opłacie sądowej w wysokości 30 zł. W przypadku działania przez profesjonalnego pełnomocnika konieczne jest także uiszczenie opłaty skarbowej (17 zł).
Kto może ogłosić upadłość konsumencką?
Zdolność upadłościową w tym trybie posiada każda osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej, która popadła w stan niewypłacalności. Zgodnie z ustawą – niewypłacalność to trwała utrata zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Co istotne – wystarczy już jedno niespłacane zobowiązanie, by sąd uznał konsumenta za niewypłacalnego.
Sąd nie bada przyczyn niewypłacalności na etapie ogłaszania upadłości – znaczenie mają one dopiero przy ustalaniu planu spłaty lub decydowaniu o umorzeniu zobowiązań.
Upadłość a dane z BIK – czy raport kredytowy ma znaczenie?
Raport z Biura Informacji Kredytowej nie ma formalnego znaczenia przy rozpoznawaniu wniosku o upadłość, jednak w praktyce stanowi przydatne narzędzie do wykazania zakresu zadłużenia i historii kredytowej dłużnika. Dzięki niemu możliwe jest sporządzenie kompletnego wykazu wierzycieli.
Wpływ ogłoszenia upadłości na sytuację dłużnika
Ogłoszenie upadłości wywołuje szereg konsekwencji prawnych:
- powstanie masy upadłości – majątek przechodzi pod zarząd syndyka;
- ustanie wspólności majątkowej między małżonkami;
- objęcie spadków i darowizn przez masę upadłości;
- zawieszenie i umorzenie postępowań egzekucyjnych.
Dłużnik zyskuje ochronę przed windykacją, a kontakt z wierzycielami przejmuje syndyk. Dodatkowo, w przypadku utraty nieruchomości, możliwe jest uzyskanie środków na wynajem lokalu zastępczego na okres od roku do dwóch lat.
Umorzenie zobowiązań – kiedy możliwe, a kiedy nie?
Oddłużenie osoby fizycznej następuje co do zasady po wykonaniu planu spłaty wierzycieli, który może trwać od 3 do 7 lat. W niektórych przypadkach możliwe jest:
- warunkowe umorzenie bez planu spłaty – jeśli dłużnik chwilowo nie ma zdolności do regulowania zobowiązań;
- automatyczne umorzenie – gdy występuje trwała niezdolność do spłaty.
Oddłużenie nie będzie możliwe, jeśli dłużnik celowo doprowadził do swojej niewypłacalności, np. przez trwonienie majątku lub zaciąganie zobowiązań bez zamiaru ich spłaty – chyba że przemawiają za tym względy słuszności lub humanitarne.
Jakie długi nie podlegają umorzeniu?
Zgodnie z przepisami ustawy – nie mogą zostać umorzone m.in.:
- zobowiązania alimentacyjne;
- grzywny i świadczenia orzeczone przez sąd karny;
- odszkodowania za szkody na osobie;
- zobowiązania zatajone przez dłużnika.
Zalety i ryzyka związane z ogłoszeniem upadłości konsumenckiej
Korzyści dla dłużnika:
- przerwanie windykacji i egzekucji komorniczej;
- możliwość uzyskania całkowitego oddłużenia;
- poprawa sytuacji psychicznej i życiowej;
- zabezpieczenie minimalnych potrzeb mieszkaniowych.
Potencjalne negatywne skutki:
- utrata majątku na rzecz masy upadłości;
- możliwość zastosowania skargi pauliańskiej wobec darowizn sprzed złożenia wniosku;
- wpis w rejestrze KRZ i negatywna historia kredytowa.
Podsumowanie – czy warto ogłosić upadłość konsumencką?
Dla wielu osób, które znalazły się w sytuacji skrajnego zadłużenia, upadłość konsumencka stanowi realną szansę na rozpoczęcie nowego etapu życia wolnego od ciężaru zobowiązań. Mimo że procedura wymaga zaangażowania i często wsparcia profesjonalnego pełnomocnika, jej skutki mogą przynieść znaczącą poprawę sytuacji finansowej i osobistej.